Czym jest „bisats” w języku szwedzkim i czemu wydaje się to takie trudne? (chociaż nie jest, ale o tym poniżej)
Ten tekst to taki wstęp do tematyki bisatsów. Na ten temat pojawią się jeszcze co najmniej 2 teksty.
Zacznę od początku. Bisats po polsku to zdanie podrzędne.
Dla przypomnienia, zdanie podrzędne, w dużym uproszczeniu, to takie zdanie, które nie może istnieć samodzielnie, dlatego jest „sparowane” z innym zdaniem – w taki sposób, że powstaje zdanie podrzędnie złożone.
Zatem ?Bisat? jest takim uzupełnieniem do zdania głównego, które nadaje treść całej wypowiedzi. Jest podporządkowane głównemu stwierdzeniu, które zawiera komunikat.
Wszystkie „bisatsy” są zdaniami podrzędnymi (uzupełniającymi) w odniesieniu do zdania głównego, ponieważ opisują lub dodają więcej informacji na temat tego, co jest komunikowane w zdaniu głównym.
Część I – mowa zależna
Chciałabym wytłumaczyć zasady jakimi rządzą bisatsy na przykładzie mowy zależnej, ponieważ jest ona dosyć często stosowana.
Szyk zdania w mowie zależnej i jej elementy:
Po 1. zdanie nadrzędne (huvudsats), np. Patrik säger
Po 2. łącznik (bisatsinledare) – np. om, huruvida, vad, när
Po. 3. zdanie podrzędne (bisats).
Zdanie podrzędne samo w sobie jest zbudowane niemalże tak samo jak zdanie główne (huvudsats), poza jednym istotnym „ale”. To „ale” jest kluczem to zrozumienia istoty bistats, czy to w przypadku mowy zależnej, czy innych tego typu konstrukcji.
Po zdaniu nadrzędnym, następuje bisatsinledare. Poniżej kilka przykładów:
- om
Ellen fr?gar, om maten är klar.
Lena fr?gade, om de skulle ?ka bil till mormor.
Fr?gan är, om ni har tid eller inte. - huruvida
Hon ville veta, huruvida butiken är öppen.
Jag funderar p? huruvida solen kommer att skina idag.
Karl undrade, huruvida Anders ska besöka sin son. - vem
Läraren fr?gade vem denna pojke är.
Nils undrar vem mannen i svart är.
Fr?gan var vem Pär skulle möta. - vad
Jonas satt och funderade p? vad de skulle säga.
Matilda tänkte p? vad Karin skulle göra.
Föräldrar ville veta vad de skulle äta till frukost. - vilken
De undrade vilken lägenhet de skulle bo i.
Filip fr?gade vilken film som var bäst.
Problemet var vilken lärare de skulle arbeta med. - när
Hon undrar när ni börjar.
Maria fr?gar sig när hennes mor ska ringa .
Arbetskollegorna undrade om när sammanträdet skulle starta. - hur
Han vet inte hur detta hände.
Brigitta undrar hur vi ska ta oss till flygplatsen.
De diskuterade länge om hur de skulle tillbringa semester.
To co jest problematyczne, to ta część wypowiedzi, która pojawia się zaraz za bisatsinledare.
Weźmy dwa przykłady:
Filip fr?gade vilken film som var bäst. –> Film som var bäst – normalne zdanie pojedyncze: podmiot + orzeczenie + reszta zdania.
Ellen fr?gar, om maten är klar. –> Maten är klar. Też z pozoru normalne zdanie.
Po bisatsinledare jest zwykłe zdanie twierdzące/lub przeczące (nigdy pytanie!), z orzeczeniem na drugim miejscu (jak to w szwedzkim jest zwyczajowo przyjęte).
I teraz dochodzimy do clue problemu.
Jeśli w tej części wypowiedzi, która następuje po bisatsinledare pojawi się np. adverial, przykładowo satsadverbial (inte, möjligtvis, kanske, antagligen) lub tidsaverbial (ofta, sällan, aldrig), wówczas należy go zawsze wstawić przed orzeczenie! Ot cała filozofia.
Wstawmy zatem inte!
Filip fr?gade vilken film som inte var bäst.
Ellen fr?gar, om maten inte är klar.
Pewnie, w tym miejscu zastanawiacie się, co w sytuacji, kiedy po bisatsinledare, znajduje się cześć wypowiedzi, która wcześniej była pytaniem, np.
Han vet inte hur detta hände (Hur hände detta?)
Hon undrar när ni börjar. ( När börjar ni?)
I tutaj widać, że reguła o której napisałam wcześniej – po bisatsinledare zdanie wygląda tak jak zdanie oznajmujące, chyba, że – pojawi się inte lub/i satsadverbial. Wówczas ten adverbial wstawiany jest przed czasownik.
Podsumowanie
Należy zapamiętać 3 reguły:
- Bisats musi być zawsze połączony z głównym zdaniem (huvudsats).
- Kolejność poszczególnych części zdania w bisats: bisatsinledare (np. att, hur, om) + podmiot + (inte) + czasownik.
- W bisats tidsadverbial lub satsadverbial – np. ofta, aldrig, alltid stoi zawsze przed pierwszym czasownikiem
